«ΥΦΕΣΗ ΤΟΥ ΚΟΡΟΝΑΪΟΥ»: Η ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΦΗΣΕΙ ΠΙΣΩ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΥΦΕΣΗ
του Οδυσσέα Χριστοδούλου – Μέρος 1ο
Η σημερινή παγκόσμια οικονομική ύφεση ή «ύφεση του κοροναϊού» γεννήθηκε την 20η Φεβρουαρίου 2020 με το παγκόσμιο χρηματιστηριακό κραχ, όταν οι DJIA, S&P 500 και NASDAQ-100 σημείωσαν τις χειρότερες επιδόσεις από την οικονομική κρίση του 2007-2008. Αναγνωρίστηκε δε επισήμως την 14η Απριλίου του 2020, όταν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανακοίνωσε ότι «όλα τα μέλη της G7 έχουν ήδη εισέλθει σε μια βαθιά ύφεση». Έκτοτε, το οικονομικό consensus αναγνωρίζει ότι η ύφεση αυτή θα είναι πολύ χειρότερη από αυτές του 1929 και του 2008.
Η πανδημία έθεσε ως τώρα το ⅓ του παγκόσμιου πληθυσμού σε καραντίνα και είχε δεινές επιπτώσεις για όλες τις οικονομίες, ακολουθώντας μάλιστα την παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση του 2019, όταν παρατηρήθηκε παγκόσμια στασιμότητα των αγορών και της καταναλωτικής δραστηριότητας.
Ας δούμε όμως σε τι σημείο βρήκε αυτή η κρίση τις χώρες του κόσμου:
• Ο ιός έπληξε την Κίνα την εποχή που διαφαινόταν καθαρά εκεί μία οικονομική φούσκα
• Οι αυτοκινητοβιομηχανία της Γερμανίας δούλευε στο «ρελαντί» και η χώρα ήταν στα πρόθυρα της ύφεσης
• Η πανδημία χτύπησε την Ιταλία όταν αντιμετώπιζε σοβαρό ζήτημα δημοσίου χρέους
• Γενικά ο ευρωπαϊκός νότος είχε υψηλό δημόσιο χρέος και οι τράπεζες της Ευρώπης (γερμανικών συμπεριλαμβανομένων) αντιμετώπιζαν πρόβλημα
• Η Ρωσία και αραβικές χώρες πλήττονταν από τα δικά τους οικονομικά προβλήματα συν την κατρακύλα των τιμών πετρελαίου
• Η Τουρκία αντιμετώπιζε πολλά οικονομικά προβλήματα για να τα αριθμήσουμε εδώ
• Η Ελλάδα μόλις έβγαινε από μία μακροχρόνια ύφεση και προσπαθούσε ακόμη να σταθεί στα ατροφικά της πόδια
Το ΔΝΤ είχε ήδη παραδεχθεί το 2019 ότι η παγκόσμια οικονομία ήταν σε «συγχρονισμένη επιβράδυνση» που θύμιζε 2008. Έδειχνε δε ως αιτία τις αυξημένες εμπορικές και γεωπολιτικές εντάσεις, αναφερόμενο στο Brexit και τον εμπορικό πόλεμο Κίνας-ΗΠΑ. Άλλοι πάλι θεωρούσαν ότι ήταν θέμα ρευστότητας.
Όπως και να ‘χει, η ύφεση αποτελείωσε το πετρέλαιο και βούλιαξε τον τουρισμό, τη βιομηχανία και τις χρηματαγορές. Προκάλεσε ραγδαία αύξηση της ανεργίας σε πολλές χώρες (στις ΗΠΑ ξεπέρασε από τον Απρίλιο είχε ξεπεράσει το ποσοστό της πετρελαϊκής κρίσης και προβλέπεται να φτάσει το 25% της Μεγάλης Ύφεσης).
Από τη στιγμή που ο κοροναϊός φρέναρε την παγκόσμια οικονομία, τρομακτικά στατιστικά και αστρονομικά νούμερα διαδέχονται το ένα το άλλο. Ας θυμηθούμε ορισμένα δημοσιεύματα που σόκαραν την παγκόσμια οικονομία:
• Στη Wall Street, ο βιομηχανικός δείκτης DJ κατέγραψε το χειρότερο τρίμηνο από το 1987, με απώλειες -27%. Στα μεγαλύτερα χρηματιστήρια της Ευρώπης η πτώση έφτασε και το 30%
• Η τιμές των πετρελαίων, τόσο του Brent όσο και του αμερικανικού WTI, έπεσαν στο ⅓ από τις αρχές του έτους, λόγω και του καταποντισμού της ζήτησης από τη μία αλλά και της υπερπροσφοράς από την άλλη
• Το συνολικό ΑΕΠ των G20 θα μειωθεί κατά -0,5% φέτος, με αυτό των ΗΠΑ να υποχωρεί κατά -2% και της ευρωζώνης κατά -2,2%.
• Σχεδόν μηδενική (0,1%) προβλέπεται η ανάπτυξη στην Κίνα φέτος, αν επαληθευτεί το χειρότερο σενάριο (εκτίμηση Ιαν. 2020: 5,9%)
• Η γερμανική κυβέρνηση αναμένει ύφεση τουλάχιστον -5% για το 2020
• Ούτε ένα αεροσκάφος της Easyjet στους ουρανούς, αφού η βρετανική εταιρία αποφάσισε να καθηλώσει το στόλο της
• Κανένα εμπορικό αεροσκάφος δεν απογειώνεται από το Ορλί, αφού το αεροδρόμιο διέκοψε τη λειτουργία του
• Η γερμανική Lufthansa κρατά στο έδαφος 700 από τα 762 αεροπλάνα της
• Σύμφωνα με την ΙΑΤΑ, οι αεροπορικές εταιρίες χρειάζονται κατεπειγόντως βοήθεια ύψους έως και $200Μ, λόγω των μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας και κλεισίματος των συνόρων
• Οι αεροπορικές συνδέσεις δεν είναι οι μοναδικές που έχουν διακοπεί: στη Γαλλία, σήμερα κυκλοφορούν καθημερινά μόνο 42 από τα 700 τρένα TGV
• Η αγορά αυτοκινήτου στη Γαλλία εκτιμάται ότι θα καταγράψει πτώση -20%.Πολλές μεγάλες εταιρίες είδαν τις μετοχές τους να κατακρημνίζονται όπως, π.χ., η γαλλική Renault, η γερμανική Daimler και η αμερικανική Ford, που έχασαν το μισό της αξίας τους από την αρχή του έτους.
Και αυτά ήταν στην αρχή – ήδη κάποια από αυτά είναι σήμερα έωλα, αφού η κατάσταση επιδεινώνεται συνεχώς και οι προβλέψεις… δεν την προλαβαίνουν!
Κάπως έτσι, όλες οι χώρες δεσμεύτηκαν να δαπανήσουν τρισεκατομμύρια, ώστε η οικονομική κρίση να μην μετατραπεί σε πολυετή ύφεση:
• Οι G20 δεσμεύτηκαν να δώσουν περισσότερα από $5 τρις
.• Οι ΗΠΑ υποσχέθηκαν βοήθεια ύψους άνω των $2 τρις σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
• Η Γαλλία ανακοίνωσε βοήθεια €45 δις, εκ των οποίων τα €8,5 δις για τους πρόσκαιρα ανέργους, ακολουθώντας το παράδειγμα της Γερμανίας, που υποσχέθηκε κάτι ανάλογο.
• Επίσης, επειδή πολλές χώρες θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην εξυπηρέτηση του χρέους τους, το ΔΝΤ διαβεβαίωσε ότι έχει τη δυνατότητα να δανείσει ποσό ύψους $1 τρις για τα επόμενα χρόνια.
Υπάρχουν όμως και οι κερδισμένοι:
• Η μετοχή της Zoom ξεκίνησε από $68,72 την 2η Ιαν. 2020 κι έφτασε $485,37 σήμερα, αφού πολλοί που εργάζονται από το σπίτι επικοινωνούν μέσω διαδικτύου
• Κερδισμένες είναι και οι εταιρίες διανομής γευμάτων και άλλων ειδών
• Στις 14/9/2020, η Amazon ανακοίνωσε την πρόσληψη 100.000 υπαλλήλων στις ΗΠΑ για τις αποθήκες της
ΟΟΣΑ
Ο ΟΟΣΑ υποστηρίζει ότι η παγκόσμια οικονομία θα κάνει χρόνια να ανακάμψει από την πανδημία. Ο ΓΓ Άνχελ Γκουρία είπε ότι το οικονομικό σοκ από τον κοροναϊό είναι ήδη μεγαλύτερο από αυτό της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 και ότι τα σενάρια για γρήγορη ανάκαμψη είναι «ευσεβείς πόθοι». Η προειδοποίηση του ΟΟΣΑ ότι μία σοβαρή έξαρση του ιού θα μπορούσε να μειώσει κατά το μισό (στο 1,5%), την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας, ήδη φαντάζει αισιόδοξη.
Ο Άνχελ Γκουρία επεσήμανε ότι ο αριθμός των θέσεων εργασίας που θα χαθούν και των εταιρειών που θα χρεοκοπήσουν είναι αβέβαιος και ότι οι χώρες θα αντιμετωπίζουν τον οικονομικό αντίκτυπο για τα επόμενα χρόνια. Πρόσθεσε δε ότι πολλές από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου θα εισέλθουν σε ύφεση (μείωση του ΑΕΠ για δύο ή περισσότερα συνεχόμενα τρίμηνα). Ακόμη και αν δεν υπάρξει παγκόσμια ύφεση, θα υπάρξει είτε στασιμότητα είτε αρνητική ανάπτυξη σε πολλές οικονομίες, περιλαμβανομένων μερικών από τις μεγαλύτερες. Άρα, όχι μόνον θα υπάρξει χαμηλότερη ανάπτυξη φέτος, αλλά θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος για την όποια μελλοντική ανάκαμψη.
Η οικονομική αβεβαιότητα που έχει προκληθεί από την πανδημία σημαίνει ότι οι οικονομίες υφίστανται ήδη μεγαλύτερο σοκ από ότι μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11 Σεπτεμβρίου 2001 και τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Κι αυτό γιατί κανείς δε γνωρίζει πόσος καιρός θα χρειαστεί για να αντιμετωπιστεί η ανεργία, αφού κανείς δε γνωρίζει πόσοι θα μείνουν άνεργοι. Κανείς δε γνωρίσει ούτε πόσος καιρός θα χρειαστεί για να ομαλοποιηθεί η κατάσταση των εκατοντάδων χιλιάδων ΜΜΕ που πλήττονται.
Ο ΟΟΣΑ κάλεσε τις κυβερνήσεις να παρακάμψουν τους κανόνες για τις δαπάνες, ώστε να διασφαλίσουν γρηγορότερο έλεγχο και θεραπεία του ιού. Όλες οι χώρες του κόσμου έχουν λάβει πρωτοφανή μέτρα για τη στήριξη των εργαζομένων και των επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια της έξαρσης του ιού.
ΔΝΤ
Το ΔΝΤ χαρακτηρίζει την ύφεση του κοροναϊού ως τη μεγαλύτερη από το κραχ του 1929 – προσθέτει όμως ότι αναμένει ισχυρή ανάκαμψη το 2021, εφόσον η πανδημία δεν διαρκέσει. Συγκεκριμένα, προβλέπει φέτος συρρίκνωση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 3%, διορθώνοντας προς τα κάτω τις προβλέψεις του Ιανουαρίου κατά 6,3% μονάδες. Πριν από περίπου δέκα χρόνια, κατά τη διάρκεια της δημοσιονομικής κρίσης, η παγκόσμια οικονομία παρέμεινε στάσιμη. Τότε ήταν κυρίως οι βιομηχανικές χώρες που πλήττονταν από τη κρίση. Σήμερα όμως η πανδημία έχει επιπτώσεις σε όλες τις χώρες σε παγκόσμιο επίπεδο. Θετικά αποτιμά ωστόσο το ΔΝΤ τα άμεσα και μεγάλου όγκου προγράμματα στήριξης ύψους πολλών δισεκατομμυρίων, που δρομολογήθηκαν από πλήθος κυβερνήσεις. Στη βοήθεια αυτή έρχεται να προστεθεί η στήριξη πολλών κεντρικών τραπεζών σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με το ΔΝΤ η ανάκαμψη θα ξεκινήσει το δεύτερο εξάμηνο του 2020 και αναμένεται να οδηγήσει σε ανάπτυξη 5,8% το 2021.
Μεγάλοι χαμένοι από τη ύφεση αυτοί είναι οι ανεπτυγμένες χώρες. Για τις ΗΠΑ, την ισχυρότερη οικονομία του κόσμου, το ΔΝΤ αναμένει για φέτος ύφεση 5,9%, ενώ για την ευρωζώνη οι εκτιμήσεις κυμαίνονται στο 7,5%. Η οικονομία της Γερμανίας θα συρρικνωθεί το 2020 κατά περίπου 7%. Πολύ χειρότερη αναμένεται η κατάσταση σε χώρες του ευρωπαϊκού νότου, όπως η Ιταλία και η Ισπανία, όπου το ΔΝΤ βλέπει ύφεση 9,1% και 8% αντίστοιχα. Στις αναδυόμενες οικονομίες η ύφεση θα κυμανθεί γύρω στο 1%.
Για την Κίνα, όπου η οικονομία αργά και σταθερά επιστρέφει στη κανονικότητα, το ΔΝΤ προβλέπει ανάπτυξη 1,2% για φέτος και 9,2% για το 2021. Αισιόδοξες είναι οι προβλέψεις του και για άλλες χώρες το 2021, όπως π.χ. για τη Γερμανία, η ανάπτυξη της οποίας τοποθετείται γύρω στο 5,2%.
Ο άγνωστος Χ που εμποδίζει κάθε αξιόπιστη πρόβλεψη είναι η χρονική διάρκεια της πανδημίας. Σε περίπτωση που δεν σημειωθεί βελτίωση στο μέτωπο της καταπολέμησης του ιού το 2021, η κρίση θα συνεχιστεί και η συρρίκνωση της παγκόσμιας οικονομίας μπορεί να φτάσει το 8%. Το ΔΝΤ προχώρησε σε χορήγηση έκτακτης βοήθειας σε 25 υπό ανάπτυξη χώρες για να αμβλύνουν τις επιπτώσεις του κοροναϊού. Ανάμεσά τους πολλές αφρικανικές χώρες καθώς και το Αφγανιστάν και η Υεμένη.
ΕΚΤ
Η Κριστίν Λαγκάρντ θεωρεί πως η οικονομική κρίση που έφερε η πανδημία θα προκαλέσει βαθιές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία, στρέφοντάς την προς την οικολογία και την ψηφιοποίηση και μεταβάλλοντας τους τρόπους απασχόλησης. Πιστεύει πως η Ευρώπη είναι σε εξαιρετική θέση για να εκμεταλλευτεί τα νέα δεδομένα τα οποία ήταν ήδη σε λανθάνουσα κατάσταση στις ευρωπαϊκές οικονομίες – η κρίση αυτή αποτελεί τον επιταχυντή των αλλαγών αυτών.
Οι μεταβολές θα επιταχυνθούν στους τομείς της κατασκευής, απασχόλησης και εμπορίου. Η εργασία εξ αποστάσεως θα μεταβάλει τους τρόπους λειτουργίας των εργαζομένων, τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες, και θα επιταχύνει την ψηφιοποίηση στις υπηρεσίες και την αυτοματοποίηση στις βιομηχανίες. Στις αλυσίδες τροφοδοσίας η κρίση θα έχει συσταλτικό αποτέλεσμα της τάξης του 35%, ενώ στη βιομηχανία θα υπάρξει αύξηση της ρομποτικοποίησης κατά 70-75%. Το on line εμπόριο αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας του lockdown που συνέπεσε χρονικά για πολλούς κατοίκους του πλανήτη και αναμένεται να επιταχυνθεί περισσότερο σε βάρος του παραδοσιακού εμπορίου.
Η Ευρώπη βρίσκεται σε εξαιρετική θέση για να προλάβει αυτήν την μετάβαση εν κινήσει. Ήδη φιλοξενεί τον μεγαλύτερο τομέα κυκλικής οικονομίας και οικολογικής καινοτομίας στον κόσμο και το ευρώ είναι το πρώτο νόμισμα που χρησιμοποιείται για την έκδοση πράσινων ομολόγων.
Για να συμβούν όμως αυτά, θα πρέπει να υπάρξει ένα νέο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής που να επιτρέπει τις αναγκαίες χρηματοδοτήσεις. Στην ΕΚΤ όμως υπάρχουν διαφωνίες για το σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης και στο επίκεντρο αυτών βρίσκεται το βασικό εργαλείο της Κριστίν Λαγκάρντ, αφού τα μέλη του ΔΣ βρίσκονται σε ρήξη για το κατά πόσο το έκτακτο πρόγραμμα αγορών
ομολόγων θα πρέπει να συνεχίσει να είναι προσανατολισμένο προς τις πιο αδύναμες οικονομίες όπως η Ιταλία. Οι τριβές αυτές θα μπορούσαν να υπονομεύσουν ένα πρόγραμμα που παρουσιάστηκε στο αποκορύφωμα της κρίσης για να καθησυχάσει τους επενδυτές όσον αφορά την αποφασιστικότητα της ΕΚΤ να υπερασπιστεί την ακεραιότητα του ευρώ.
Στο επίκεντρο των διαφωνιών είναι η ευελιξία στο πρόγραμμα, η οποία είχε επιτρέψει στην ΕΚΤ να μετατοπίσει τις αγορές προς την Ιταλία, όταν οι αποδόσεις των ομολόγων της άρχισαν να σκαρφαλώνουν. Αυτό όμως αποκλίνει από τον κανόνα της «κλείδας κατανομής» που συνδέει τα προγράμματα ομολόγων με το σχετικό μέγεθος της κάθε οικονομία – κάτι που σημαίνει δηλαδή ότι οι αγορές στο γερμανικό χρέος θα είναι περισσότερες απ’ ότι στο ιταλικό, ανεξάρτητα από τις οικονομικές συνθήκες.
Επιπλέον, αν και η ΕΚΤ ανέφερε ότι το έκτακτο πρόγραμμα είναι προσωρινό, υπογράμμισε επίσης ότι θα το συνεχίσει έως ότου κρίνει ότι η κρίση πέρασε. Έτσι, ο πρόεδρος της Bundesbank από τη μία πλευρά θέλει να περιορίσει το εύρος του προγράμματος λόγω της ανησυχίας ότι η υπερβολική ευελιξία θα μπορούσε να έχει τα αντίθετο αποτέλεσμα, και ο Γάλλος ομόλογος από την άλλη είναι υπέρ της μέγιστης δυνατής ευελιξίας προκειμένου η στήριξη να κατευθύνεται εκεί που είναι περισσότερο αναγκαία.
(συνεχίζεται)
Πηγές:
1. “Το εμβόλιο κατά του Covid-19 θα αναπτερώσει την παγκόσμια οικονομία το 2021”, Η Ναυτεμπορική, Οκτ. 2020
2. “Νέα υποχώρηση του πληθωρισμού στην Ευρωζώνη”, Eurostat, Οκτ. 2020
3. “Ομόλογα: Κάτω από 1% το 10ετές”, Το Βήμα, Οκτ. 2020
4. “Στο -1,9% ο πληθωρισμός τον Αύγουστο – Σε ποια προϊόντα υποχωρούν οι τιμές”, ΕΛΣΤΑΤ, Σεπ. 2020
5. “Βουτιά του ΑΕΠ στην ευρωζώνη – 15,2% ύφεση στην Ελλάδα”, Eurostat, Σεπ. 2020
6. “Ελληνική οικονομία: Η κατάρρευση του ΑΕΠ και τα δύσκολα που έρχονται”, in.gr, Σεπ. 2020
7. “Λαγκάρντ: «Βαθιές αλλαγές» στην παγκόσμια οικονομία από την πανδημία Covid-19”, Το Βήμα, Ιούλ. 2020
8. “Διαφωνίες στην ΕΚΤ για το σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης λόγω πανδημίας”, Bloomberg, Ιούλ. 2020
9. “Πώς ο κορωνοϊός βουλιάζει την παγκόσμια οικονομία”, Το Βήμα, Απρ. 2020
10. “H παγκόσμια οικονομία σε κατάρρευση”, Financial Times, Απρ. 2020
11. “Προβλέψεις για ύφεση χωρίς προηγούμενο”, ΔΝΤ, Απρ. 2020
12. “Η παγκόσμια οικονομία θα υποφέρει για χρόνια από την πανδημία του κορονοϊού”, ΟΟΣΑ, Μάρ. 2020