«ΥΦΕΣΗ ΤΟΥ ΚΟΡΟΝΑΪΟΥ»:Η ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΦΗΣΕΙ ΠΙΣΩ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΥΦΕΣΗ
Γράφει ο Οδυσσέας Χριστοδούλου
Μέρος 2ο
Αντιπληθωριστικές πιέσεις
Εν τω μεταξύ, ο ετήσιος πληθωρισμός στην ευρωζώνη μειώθηκε στο -0,3% το Σεπτέμβριο (-0,2% τον Αύγουστο), και βρέθηκε στο το χαμηλότερο επίπεδο 4 ετών. Αυτό πιέζει περισσότερο την ΕΚΤ να αυξήσει τη στήριξή της στην οικονομία, δεδομένου ότι η συνεχιζόμενη ύφεση δεν θα την αφήσει να πετύχει το στόχο της για αυξήσεις τιμών τα επόμενα χρόνια.
Το πιο ανησυχητικό για την ΕΚΤ είναι ότι ο δομικός πληθωρισμός (δεν περιλαμβάνει τρόφιμα και ενέργεια που έχουν μεγάλες διακυμάνσεις στις τιμές) μειώθηκε στο 0,4% από 0,6%–μακριά από τον στόχο της ΕΚΤ που ήταν λίγο κάτω από 2%. Οι τιμές των υπηρεσιών συνέχισαν να επιβραδύνουν και οι τιμές των εισαγόμενων βιομηχανικών προϊόντων μειώθηκαν.
Αν και η ΕΚΤ έχει προχωρήσει σε πρωτοφανή μέτρα στήριξης για να αντιμετωπίσει το οικονομικό σοκ από την πανδημία, η αυξανόμενη ανεργία, η εκτίναξη των αποταμιεύσεων, οι εκτεταμένοι περιορισμοί στα ταξίδια και η πτώση των επιχειρηματικών επενδύσεων ασκούν ασυνήθιστη πίεση στις τιμές.
Οι αξιωματούχοι της ΕΚΤ είχαν προετοιμάσει τις αγορές για τον αρνητικό πληθωρισμό, λέγοντας ότι η μεταβολή των τιμών θα συνεχίσει στο κόκκινο για το υπόλοιπο του έτους, πριν αρχίσει να αυξάνεται σταθερά το επόμενο έτος. Όμως τελικά φαίνεται πως μία αύξηση της στήριξης και τον ερχόμενο Δεκέμβριο είναι στα χαρτιά. Η ΕΚΤ αναμένεται να αυξήσει το έκτακτο πρόγραμμα αγορών των «ομολόγων του κοροναϊού» (PEPP), που σήμερα έχει φτάσει τα €1,35 τρις.
Καταποντισμός του ΑΕΠ
Το δε ΑΕΠ της γηραιάς ηπείρου καταποντίζεται, με τη Eurostat να ανακοινώνει πτώση κατά 14,7% στην ευρωζώνη και κατά 13,9% στην ΕΕ για το β’ τρίμηνο του 2020 (από το αντίστοιχο του 2019). Στην Ελλάδα,η πτώσηήταν 15,2%(η τέταρτη χειρότερη επίδοση της ευρωζώνης). Πάντως, ηύφεση στην ευρωζώνη ήταν μικρότερη της αναμενόμενης έως τον Ιούνιο, παρότι αποτελεί αρνητικό ρεκόρ από το 1995, όταν πρωτοξεκίνησε η καταγραφή των σχετικών στοιχείων.
Στο παρακάτω γράφημα βλέπουμε συγκριτικά τους μέσους ετήσιους ρυθμούς (μ.ε.ρ.) πτώσης των ΑΕΠ των χωρών της ευρωζώνης στο β’ τρίμηνο 2020, σε εποχικά διορθωμένη τριμηνιαία βάση:
Πτώση 2,9% καταγράφηκε επίσης στον αριθμό των εργαζομένων στην ευρωζώνη και 2,7% στην ΕΕ στο ίδιο τρίμηνο (σε σύγκριση με το προηγούμενο). Στην Ελλάδα, η μείωση της απασχόλησης ήταν λίγο μεγαλύτερη από τον μέσο όρο της ΕΕ.
Τέλος, τα στοιχεία της Eurostat έδειξαν ότι οι επενδυτικές δαπάνες υποχώρησαν περισσότερο από τις συνολικές και ήταν 17% χαμηλότερες από αυτές του α ́ τριμήνου.
Το ελληνικό ΑΕΠ
Η μείωση του ελληνικού ΑΕΠ με μέσο ετήσιο ρυθμό15,2% στο β’ τρίμηνο 2020(-14% σε εποχικά διορθωμένη τριμηνιαία βάση) είναι η μεγαλύτερη που έχει καταγραφεί ιστορικά σε ένα τρίμηνο. H εξέλιξη ήταν αναμενόμενη, εξαιτίας της αβεβαιότητας που δημιούργησε η πανδημίακαι της επιβολής πρωτοφανών περιορισμών στην κινητικότητα των πολιτών και στη δραστηριότητα πολλών τομέων της οικονομίας τον Απρίλιο και μέρος του Μαΐου. Ο τουριστικός κλάδος παρέμεινε ουσιαστικά κλειστός το β’ τρίμηνο, αφού απαγορεύτηκαν οι αφίξεις του εξωτερικού.
Η πτώση του ελληνικού ΑΕΠ ήταν ανάλογη του μ.ό. της Ευρωζώνης, αλλά χαμηλότερη από ότι σε άλλες χώρες του Νότου (Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία), παρά το γεγονός ότι οι πλέον πληττόμενοι από την πανδημία κλάδοι του τουρισμού και της εστίασης έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα στο ελληνικό ΑΕΠ. Αυτό βέβαια οφείλεται στο ότι η ελληνική οικονομία ξεκίνησε την πτώση από χαμηλότερη αφετηρία, αφού βρισκόταν στα αρχικά στάδια του ανοδικού της κύκλου. Η μεγαλύτερη όμως συρρίκνωση του ΑΕΠ σε σύγκριση με την ευρωζώνη αντανακλά το σημαντικά μεγαλύτερο μερίδιο που έχουν οι οξύτερα πληττόμενοι κλάδοι των υπηρεσιών στο β’ τρίμηνο.
Η ελληνική οικονομία κεφαλαιοποίησε τον επιτυχημένο έλεγχο της πανδημίας και,παρά την γενικευμένη χρήση προστατευτικών περιορισμών γιααντίστοιχο χρονικό διάστημα με τις περισσότερες χώρες της ευρωζώνης, εμφάνισε ηπιότερη πτώση σε ετήσια βάση, τόσο στην ιδιωτική κατανάλωση όσο και στις επενδύσεις(-11,6% και -10,3% έναντι -14,2% και -15,8% αντίστοιχα).
Δεδομένα και προβλέψεις για την Ελλάδα
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΕΤΕ, μια σειρά δεικτών εκπέμπουν ενθαρρυντικά σημάδια ανάκαμψης(τα ποσοστά εκφράζουν μέσους ετήσιους ρυθμούς και όχι μεταβολές περιόδου):
- Ο ΚΕτων επιχειρήσεων με διπλογραφικά βιβλία συρρικνώθηκε κατά -16,4% τον Ιούνιοσεσχέση με το -29,6% της περιόδου Απριλίου-Μαΐου.
- Η μεταποιητική παραγωγή υποχώρησε κατά -1% τον Ιούνιο έναντι-10,2% τον Απρίλιο-Μάιο.
- Η κατανάλωση ρεύματος υψηλής τάσης(που συνδέεται με τη βιομηχανική παραγωγή) ανέκαμψε οριακά τον Ιούλιο κατά +1%, μετά από συρρίκνωση -18,2% το β’τρίμηνο.
- Οι εξαγωγές αγαθών πλην πετρελαίου σε τρέχουσες τιμές αυξήθηκαν κατά +9,2% τον Ιούλιο κατόπιν πτώσης -5,5% το β’ τρίμηνο.
- Ο τουρισμός έδειξε σημάδια βελτίωσης, με τις διεθνείς αεροπορικές αφίξεις στο Ελ. Βενιζέλος να συρρικνώνονται κατά -76% και -66% τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, από -97% το β’ τρίμηνο.
- Οι δείκτες υψηλής συχνότητας και οι πρόδρομοι δείκτες οικονομικής δραστηριότητας έδειξαν πιο έντονη βελτίωση, με τους δείκτες κινητικότητας προς χώρους λιανικού εμπορίου, αναψυχής και συγκοινωνιακούς κόμβους να ανακάμπτουν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο πάνω από την τάση τους, σε σύγκριση με τη μέση απόκλιση του -53% από την τάση κατά την περίοδο Απριλίου-Μαΐου.
Αυτά συνηγορούν σε μία σημαντική ανάκαμψη+5%του ΑΕΠ το γ’ τρίμηνο και σε εποχικά διορθωμένη τριμηνιαία βάση, και σε μια μέση ετήσια μείωση -7,5% του ΑΕΠ το 2020(μεενδεχόμενη τάση επιτάχυνσης το δ’ τρίμηνο). Έτσι, στο τέλος του 2020 προβλέπεται μείωση δραστηριότητας κατά -3,4% σε σχέση με το τέλος του 2019.
Όπως αναφέραμε, η κατάρρευση του ΑΕΠ το β’ τρίμηνο 2020 ήταν αναμενόμενη και ακολουθεί τη γενική ευρωπαϊκή τάση. Η ανησυχία όμως αφορά συνολικά την ύφεση, με δεδομένη την κατάρρευση του τουρισμού. Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η συνολική καταναλωτική δαπάνη μειώθηκε κατά 10,1%, οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου κατά 10,3%, οι εξαγωγές κατά 32,1% και οι εισαγωγές κατά 17,2%σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019. Η μείωση στις εξαγωγές υπηρεσιών έφτασε το49,4%,αποτυπώνοντας την κατάρρευση του τουρισμού.
Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να δηλώσει την εκτίμησή της ότι η ύφεση σε ετήσια βάση θα φτάσει στο χειρότερο σενάριο του 8%.Η εικόνα αυτή αντανακλά τις εκτιμήσεις για το γ’τρίμηνοπου αφορούν κυρίως τον τουρισμό, και αυτό γιατί το 2019 τα έσοδα από τον εισερχόμενο τουρισμό ήταν €17,7 δις(χωρίς να υπολογίζονται τα έσοδα από κρουαζιέρες), αλλά το 56% των αφίξεων έγινε την περίοδο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου, ήτοι το γ’ τρίμηνο.
Τον Αύγουστο ο ΣΕΤΕ εκτιμούσε ότι τα αντίστοιχα έσοδα για το 2020 θα κινηθούν γύρω στα €3-3,5 δις, αφού την περίοδο Ιανουαρίου-Ιουνίου οι ταξιδιωτικές εισπράξεις ήταν μειωμένες κατά €4,7 δις(-87,5%). Το φετινό Ιούνιο μάλιστα οι ταξιδιωτικές εισπράξεις μειώθηκαν κατά 97,5% σε σύγκριση με τον περσινό και η εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση μειώθηκε κατά 93,8%.
Ακόμη και τον Αύγουστο, με τη χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων, η κίνηση στο Ελ. Βενιζέλος ήταν μειωμένη κατά 60,4% (-47% στις πτήσεις εσωτερικού και -66,2% στις πτήσεις εξωτερικού). Συνολικά την περίοδο Ιανουαρίου-Αυγούστου η κίνηση του αεροδρομίου Αθηνών κατέγραψε πτώση 65,3%.
Σύμφωνα δε με τα μηνιαία δελτία της Ένωσης Ξενοδόχων Αθηνών, Αττικής και Αργοσαρωνικού, την περίοδο Ιανουαρίου-Ιουλίου η πληρότητα των ξενοδοχείων της Αθήνας κατέγραψεπτώση49,2%, ενώ τα έσοδα ανά δωμάτιο (RevPar) παρουσίασαν μείωση 62% και η μέση τιμή δωματίου ήταν μειωμένη κατά 25,2%. Συνεπώς, ακόμη κι αν βελτιωθεί η κατανάλωση ή υπάρξει επανεκκίνηση στην οικονομία, η φετινή κατάρρευση του τουρισμού θα διαμορφώσει ιδιαίτερα αρνητική δυναμική στο γ’ τρίμηνο. Επιπλέον υπάρχει η ανησυχία ότι, επειδή μέρος του τουριστικού εισοδήματος καταναλώνεται το χειμώνα, οι επιπτώσεις της μείωσης τουριστικών εσόδων στην ελληνική οικονομία θα διαρκέσουν περισσότερο.
Το ίδιο ισχύει και για τις επιπτώσεις στην απασχόληση, αφού κλάδοι όπως ο τουρισμός και η εστίαση απασχολούν μεγάλο μέρος του εργασιακού δυναμικού και πλήττονται από την υποχώρηση των αφίξεων τουριστών και από τα περιοριστικά μέτρα στην εστίαση. Το Μάιο, που πολλές εργασιακές συμβάσεις ήταν σε αναστολή και απαγορεύονταν οι απολύσεις, η ανεργία πλησίασε το 17%, αντιστρέφοντας την προηγούμενη πτωτική τάση.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες, πολλά επιχειρηματικά και επενδυτικά σχέδια αναπροσαρμόζονται. Σημαντικές είναι και οι καθυστερήσεις στο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, από το οποίο τώρα αναμένονται μηδενικά έσοδα για φέτος, αντί των αρχικών προβλέψεων για €2 δις.
Αυτά όλα επηρεάζουν τα δημόσια έσοδα. Και, αν και η ΕΕ αποφάσισε ανεκτικότητα στους δημοσιονομικούς εκτροχιασμούς φέτος, ο προϋπολογισμός στο πρώτο επτάμηνο παρουσίασε πρωτογενές έλλειμμα €7,5 δις, έναντι του στόχου για πλεόνασμα €1,2 δις (πέρσι €1,8 δις). Αυτό οφείλεται κυρίως στη μείωση των καθαρών εσόδων κατά €4,2 δις(-15,1%). Υπάρχουν εκτιμήσεις που ανεβάζουν το τελικό έλλειμμα του 2020 σε πάνω από 5% του ΑΕΠ –ιδίως επειδή αυξάνονται και οι δημόσιες δαπάνες για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας. Το ΥΠΟΙΚ πάντως δεν ανησυχεί αφού άντλησε €2,5 δις, διαμορφώνοντας τα συνολικά διαθέσιμα στα €37,5δις.
Για το λόγο αυτό δίνεται μεγάλη έμφαση στα έσοδα από το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ. Αυτά όμως δεν θα είναι άμεσα και η προκαταβολή για την οποία προσπαθεί η κυβέρνηση στις αρχές του 2021 είναι αμφίβολο ότι θα έρθει τότε. Όπως και να έχει όμως, τα έσοδα αυτά θα αποδώσουν μόνον εάν έχει επανεμφανιστεί μία αναπτυξιακή δυναμική στην ελληνική οικονομία κι αν έχει δρομολογηθεί ένα πλάνο παραγωγικής ανασυγκρότησης. Αλλιώς, η αποτελεσματικότητά τους θα είναι υποτονική.
Το γεγονός είναι ότι η ελληνική οικονομία το 2020 θα παραμείνει στην ύφεση της πανδημίας, χωρίς κανείς αν γνωρίζει αν, πότε και κατά πόσο θα εξέλθει από αυτήν. Και αυτό δεν θα εξαρτηθεί μόνον από την ανάκαμψη που μοιραία θα ακολουθήσει την πτώση, αλλά και από το αν θα ξεκινήσει η υλοποίηση κάποιου σοβαρού σχεδίου ανασυγκρότησης. Διαφορετικά, ο κίνδυνος εγκλωβισμού σε χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης θα παραμένει. Αυτό υποδηλώνει τόσο την ανάγκη αναζήτησης πόρων για τη λήψη μέτρων ανακούφισης, όσο και την ανάγκη εφαρμογής μίας αναπτυξιακής στρατηγικής για την οικονομία που να την καθιστά λιγότερο εξαρτημένη από τις όποιες εξελίξεις στους κινητήριους κλάδους της.
Ελληνικός πληθωρισμός και ομολογιακές αποδόσεις
Ο ελληνικός πληθωρισμός μειώθηκε κατά -1,9% τον Αύγουστο, αφού στις πιέσεις των τιμών έχουν προστεθεί και οι επιπτώσεις των καλοκαιρινών εκπτώσεων. Ο δε Γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή του Αυγούστου παρουσίασε μείωση -0,6% από τον Ιούλιο. Η μείωση του ΓΔΤΚ προήλθε κυρίως από τις μειώσεις στα ακόλουθα αγαθά και υπηρεσίες:
- 0,2% σε διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά, κυρίως λόγω μείωσης τιμών σε δημητριακά, πουλερικά, γιαούρτι, ελαιόλαδο και λαχανικά .Μέρος της μείωσης αντισταθμίστηκε από την αύξηση τιμών στο φρέσκο γάλα.
- 6,0% σε ένδυση και υπόδηση, λόγω θερινών εκπτώσεων.
- 0,4% σε διαρκή αγαθά, είδη νοικοκυριού και υπηρεσίες, λόγω εκπτώσεων.
- 0,4% σε υγεία, λόγω μείωσης τιμών στα φαρμακευτικά είδη.
- 1,1% σε μεταφορές, λόγω μείωσης τιμών στα αεροπορικά εισιτήρια. Μέρος της μείωσης αντισταθμίστηκε από την αύξηση τιμών στα καινούργια αυτοκίνητα.
- 0,2% σε επικοινωνίες, λόγω μείωσης τιμών στις τηλεφωνικές υπηρεσίες.
- 0,4% σε ξενοδοχεία-καφέ-εστιατόρια, λόγω μείωσης τιμών στα ξενοδοχεία-μοτέλ-πανδοχεία.
- 0,5% σε άλλα αγαθά και υπηρεσίες, λόγω μείωσης τιμών στα είδη ατομικής φροντίδας.
Εν τω μεταξύ, η απόδοση του ελληνικού δεκαετούς ομολόγου στις διατηρείται κοντά στο ιστορικό χαμηλό του €0,94%, ενώ στην υπόλοιπη ευρωζώνη καταγράφεται μικρή άνοδος των αποδόσεων. Οι αποδόσεις έχουν πέσει τόσο χαμηλά (σε κάποιους κυβερνητικούς τίτλους είναι αρνητικές) που δύσκολα θα μπορούσαν να κινηθούν χαμηλότερα. Ήδη στην αγορά ομολόγων παρατηρείται μία έλλειψη ευαισθησίας τιμών απέναντι σε διεθνή γεγονότα που σε άλλες περιπτώσεις θα τις επηρέαζαν περισσότερο όπως, π.χ., τα νέα για την υγεία του Προέδρου των ΗΠΑ.
(συνεχίζεται)
Πηγές:
1.“Το εμβόλιο κατά του Covid-19 θα αναπτερώσει την παγκόσμια οικονομία το 2021”, Η Ναυτεμπορική, Οκτ. 2020
2.“Νέα υποχώρηση του πληθωρισμού στην Ευρωζώνη”, Eurostat,Οκτ. 2020
3.“Ομόλογα: Κάτω από 1% το 10ετές”, Το Βήμα, Οκτ. 2020
4.“Στο -1,9% ο πληθωρισμός τον Αύγουστο –Σε ποια προϊόντα υποχωρούν οι τιμές”, ΕΛΣΤΑΤ, Σεπ. 2020
5.“Βουτιά του ΑΕΠ στην ευρωζώνη –15,2% ύφεση στην Ελλάδα”, Eurostat, Σεπ. 2020
6.“Ελληνική οικονομία: Η κατάρρευση του ΑΕΠ και τα δύσκολα που έρχονται”, in.gr, Σεπ. 2020
7.“Λαγκάρντ: «Βαθιές αλλαγές» στην παγκόσμια οικονομία από την πανδημία Covid-19”, Το Βήμα, Ιούλ. 2020
8.“Διαφωνίες στην ΕΚΤ για το σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης λόγω πανδημίας”, Bloomberg, Ιούλ. 2020
9.“Πώς ο κορωνοϊός βουλιάζει την παγκόσμια οικονομία”, Το Βήμα, Απρ. 2020
10.“H παγκόσμια οικονομία σε κατάρρευση”, FinancialTimes, Απρ. 2020
11.“Προβλέψεις για ύφεση χωρίς προηγούμενο”, ΔΝΤ, Απρ. 2020
12.“Η παγκόσμια οικονομία θα υποφέρει για χρόνια από την πανδημία του κορονοϊού”, ΟΟΣΑ, Μάρ. 2020